WYZWOLENIE CZARNKOWA


Druga wojna światowa przyniosła światu ogrom cierpienia i strat. Wiele osób zginęło, straciło rodziny, bliskich, wielu nie powróciło do swych domów. Zmieniło się praktycznie wszystko. Także w Czarnkowie od samego początku wybuchu wojny ludność polska była traktowana przez Niemców opresyjnie. Od 3 września 1939 roku miasto znalazło w rękach Niemców.

Jedną z najważniejszych spraw w realizowanej przez władze hitlerowskie polityce na ziemiach okupowanych była grabież polskiego mienia. Polacy nie mieli posiadać żadnego majątku ani jakiejkolwiek własności. Wszelkie budynki, warsztaty pracy, przedsiębiorstwa i cokolwiek dawało niezależność gospodarczą mogło znajdować się tylko w rękach niemieckich. Pastwą pierwszych rekwizycji w Czarnkowie padł sprzęt radiowy i fotograficzny, rowery, magazyny z żywnością, składnice surowców i innych materiałów. Od grudnia 1939 roku, ze szczególnym nasileniem w ciągu stycznia roku następnego, w wyniku lokalnych zarządzeń przystąpiono do grabieży i zaboru pozostałego polskiego i żydowskiego mienia. W Czarnkowie zakłady rzemieślnicze, większe warsztaty, browar, mleczarnia, młyn i tartaki pracowały i produkowały na potrzeby Niemców i niemieckiej gospodarki wojennej.

Już w 1944 roku, wraz z napływającymi wiadomościami z frontu o wycofywaniu się wojsk hitlerowskich, wśród ludności niemieckiej w Czarnkowie zaczęły pojawiać się oznaki paniki. Ofensywa styczniowa wojsk radzieckich w 1945 roku zaskoczyła Niemców. Od połowy miesiąca przez Czarnków przeciągały wielokilometrowe tabory wozów konnych z uciekinierami niemieckimi. Niemiecka straż porządkowa w Czarnkowie kierowała część uciekinierów w stronę Wielenia i Krzyża, innych do Trzcianki. W tym też czasie czarnkowska ludność niemiecka przygotowywała się do ewakuacji na zachód. 18 stycznia 1945 roku przybyły do Czarnkowa jednostki wojskowe składające się z około 200 żołnierzy Wehrmachtu, którym wraz z oddziałami Volkssturmu powierzono obronę miasta. Niemcy rozpoczęli masową ucieczkę z miasta w niedzielę 21 stycznia, włączając się do kolumn uciekinierów z innych terenów. W urzędach zaczęto niszczyć i palić akta, a wczesnym rankiem 23 stycznia władze miejskie i żandarmeria opuściły miasto.

W tym czasie radziecki sztab 2 Armii Pancernej Armii Czerwonej wysłał z okolic Bydgoszczy w kierunku zachodnim oddział zwiadowczy, który dotarł pod Czarnków. Niemcy widząc oddziały radzieckie zadziałali błyskawicznie wysadzając most na Noteci. Następstwem wysadzenia mostu była decyzja gen. lejtnanta Bogdanowa o przeprawieniu się przez Noteć i dalszej drodze w kierunku Odry. 219 Brygada Pancerna w bardzo krótkim czasie dotarła do Czarnkowa i przyczaiła się po drugiej stronie Noteci. Mały przyczółek został obsadzony przez piechotę radziecką, która wraz z armatami czołgowymi osłaniała ekipę saperów naprawiającą most.

Rano 24 stycznia walki o miasto przybrały na sile i skoncentrowały się przy wylocie ulicy Poznańskiej, gdzie żołnierze niemieccy stawiali silny opór, utrudniając wjazd czołgów do Czarnkowa. Działania zbrojne doprowadziły do wycofania się z miasta oddziałów Wehrmachtu i Volkssturmu po zamarzniętej Noteci i przez śluzę w Lipicy. Po południu do miasta wkroczyły oddziały wojsk radzieckich.

Polscy mieszkańcy Czarkowa przyjęli oswobodzicieli z wielką radością. W mieście pojawiły się flagi narodowe, które oznajmiały koniec niemieckiego panowania. "Oswobodziciele" bardzo szybko narzucili swoją władzę w mieście. 25 stycznia powołano radziecką komendanturę wojenną z majorem Tichowem na czele. Odtąd wszelkie decyzje obywateli miasta były opiniowane przez komendanturę. Utworzony został Tymczasowy Zarząd Miejski, którego głównym zadaniem było utrzymanie porządku w mieście i zapewnienie żywności mieszkańcom. Na burmistrza powołano działacza Polskiej Partii Socjalistycznej Jana Skrzypińskiego.

14 marca 1945 roku odbyło się pierwsze zebranie Miejskiej Rady Narodowej w Czarnkowie. Funkcję burmistrza w dalszym ciągu pełnił Jan Skrzypiński, wiceburmistrzem został Tadeusz Małecki. Na spotkaniu obecnych było 11 członków Rady (jedna osoba była nieobecna z powodu wyjazdu). Według protokołu rozmawiano o sprawach administracyjnych, wybrano kandydata do Powiatowej Rady Ludowej - został nim Sylwester Cześnik oraz składano wolne wnioski. Rada miała bardzo trudne zadanie, ponieważ wszelkie decyzje musiały być ustalane ze stroną radziecką. Dodatkowo Armia Radziecka nie przejawiała oznak przyjaźni w stosunku do Polaków, Rosjanie traktowali ich jak przegranych w wojnie. Z raportów z roku 1945 dowiadujemy się o nielegalnych rekwizycjach żywności, koni czy trzody chlewnej w mieście i okolicznych wsiach. Żołnierze radzieccy dopuszczali się do wymuszeń, kradzieży i gwałtów. Mieszkańcy jednak mieli nadzieję, że po zakończeniu działań wojennych będzie normalnie. Ludność wracała do codzienności, przyzwyczajała się do nowej sytuacji, żyła radością i nadzieją na lepsze jutro.

Z dzisiejszej perspektywy zastanowić się można czy lata powojenne aż do 1989 roku były prawdziwą wolnością? Uczcijmy pamięć tamtych dni. Niech data 24 stycznia 1945 roku będzie dla nas refleksją i zadumą nad naszą Małą Ojczyzną - Wolną Ojczyzną.
Karolina Rążewska - Golik
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej

Redakcja Czarnkow.INFO: 64-700 Czarnków, os. Parkowe 21/37, tel/fax 600 545 261, czarnkow.info@onet.pl
© Marcin MaÅ‚ecki Jacek Dutkiewicz 2004-2024. Wszelkie prawa zastrzeżone.